یادداشت : پوپک قاسمی

«گلیم» در بسیاری از شهرها و روستاهای اردبیل در طرح‌ها، اندازه‌ها و رنگ‌های متنوع بافته می‌شود، اما گلیم عنبران در شهرستان نمین به دلیل کیفیت و نقوش خاص آوازه جهان شده است. در روستاهای شهر عنبران از جمله میناباد، کلش، میرزانق، عنبران علیا و ساوو پیله، زنان و دختران هنرهایی روی گلیم خلق می‌کنند که اصالت این نقوش آن را تبدیل به یک برند جهانی کرده است. اما این دستبافته آنچنان که باید جایگاه اقتصادی خود را پیدا نکرده و این مساله موجب شده مسئولان و جوانان این روستاها برای احیای نقش اقتصادی این هنر دست به کار شوند.

تولید گلیم با ایده‌های نو

جوانان عنبرانی به منظور احیای گلیم این منطقه دست به کار ایده‌پردازی برای کاربری‌های جدید گلیم و فروش اینترنتی شده‌اند که در حوزه اشتغالزایی روستاها این ایده مورد توجه و تقدیر مسئولان قرار گرفته است. به طوری که این ایده حائز رتبه برتر کشوری در جشنواره‌های مختلف شده است.

یکی از ایده‌پردازان گلیم با اشاره به جایگاه گلیم عنبران به عنوان برند جهانی اظهار می‌کند: به دلیل تفکر سنتی در بافت و فروش این هنر، برند جهانی شدن آن تاثیر چندانی در درآمدزایی بافندگان آن نداشته و کم‌کم دارهای گلیم از خانه‌های عنبرانی‌ها جمع می‌شود. این اتفاق باعث شد برای احیای این هنر و عرضه آن به شکل اینترنتی دست به کار شویم که فعالیت‌های ما نشان می‌دهد اگر برنامه‌‌ریزی بیشتری در این زمینه انجام شود، می‌توان گلیم عنبران را با شهرت جهانی به همه جای دنیا عرضه کرد.
«کارن آهنگری» می‌افزاید: تولید گلیم با کاربری‌های جدید آن را از نگاه سنتی زیرانداز بودن خارج می‌کند و استقبال متقاضیان نشان می‌دهد کارهای زیادی در این زمینه می‌توان انجام داد.

وی بیان می‌کند: برای انجام این کار دوره‌های آموزشی برای بافندگان که عمدتا زنان روستایی هستند برگزار کردیم که در هر مرحله نظارت و راهنمایی برای تولید محصولات وجود دارد. در ایده جدید تولید محصولات گلیمی، بافندگان بیش از سه برابر سود حاصل می‌کنند و این انگیزه‌ای قوی برای ادامه کار می‌شود و به درآمدزایی زنان روستایی و رونق اقتصاد این مناطق کمک می‌کند.

این فعال حوزه گلیم عنبران عنوان می‌کند: در حال حاضر ما در مرحله شروع کار هستیم و ۷ بافنده با ما همکاری می‌کنند، اما تلاش می‌کنیم در چشم‌انداز برنامه‌ریزی‌ها در ۲، ۳ سال آینده به پوشش اشتغال ۵۰ درصد بافندگان گلیم عنبران دست پیدا کنیم.

تدابیری برای فروش

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان با اشاره به اجرای طرح‌های خلاقانه برای احیای گلیم این منطقه اظهار می‌کند: تلاش می‌کنیم در فرصت‌های مختلف، مجموعه صنایع‌دستی استان به‌ویژه ۲ برند ورنی مغان و گلیم عنبران را به گردشگران و علاقه‌مندان معرفی کنیم. قصد ما این است که هر کجا امکان داشته باشد بر اساس ظرفیت‌های خود این محصولات را معرفی کنیم و بازار فروش آن را توسعه دهیم. «نادر فلاحی» از گلیم به عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع‌دستی استان نام می‌برد می‌افزاید: با توجه به این‌که برخی مشکلات در حوزه تولید و یا بازار فروش در چند سال اخیر تولید این محصول را در برخی مناطق کشور کم‌رونق کرده است، اما این محصول اصیل همچنان به عنوان منبع اصلی درآمدزایی و اشتغال ساکنان روستاهای عنبران مطرح است.

وی با اشاره به این‌که گلیم عنبران برند ملی جغرافیایی را کسب کرده است، ادامه می‌دهد: پرونده اخذ نشان بین‌المللی جغرافیایی گلیم عنبران از طریق سازمان مالکیت‌های فکری وابسته به سازمان ملل متحد (WIPO‌) در حال پیگیری است و برای ثبت «شهر جهانی گلیم؛ عنبران» پرونده به یونسکو ارسال و رایزنی‌ها انجام شده است. مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان توسعه و رونق اقتصادی در بخش صنایع دستی را منوط به حفاظت از محتوا و کیفیت تولید عنوان می‌کند و می‌گوید: با دریافت نشان ملی جغرافیایی و برند جهانی می‌توانیم بازارهای خارجی را به سوی این محصول سوق دهیم.  فلاحی تاکید می‌کند: نبود شناسایی صحیح استعدادها سبب می‌شود که اتحادیه‌ها و انجمن‌های صنفی در ارتباط با صنایع‌دستی تشکیل نشود و این دستیابی به اهداف مورد نظر در زمینه اقتصاد صنایع‌دستی را به تعویق می‌اندازد. بر این اساس نیاز است این موضوع با توجه و اهتمام ویژه مورد توجه واقع شود.

تحول اقتصادی با گلیم

فرماندار نمین هم در مورد برندسازی گلیم عنبران اظهار می‌کند: با ثبت ملی این محصول، تولید و فروش گلیم عنبران در همه جای کشور با نشان این شهر ارائه می‌شود که می‌تواند در بازاریابی و درآمدزایی موثر باشد. «عاطف ناصری» با اشاره به محرومیت منطقه عنبران می‌گوید: در صورت استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی صنایع‌دستی این منطقه می‌توان تحولی مثبت در اشتغال و درآمدزایی ایجاد و با محرومیت‌ها مقابله کرد.

بافت گلیم، تداعی بخشی از زندگی 

«محسن جهانگیری» ازفروشندگان گلیم می‌گوید: مهم‌ترین ویژگی گلیم عنبران نقش دوطرفه آن است. یعنی بیننده نمی‌تواند پشت و روی آن را تشخیص دهد و به همین دلیل ۲ روی این گلیم قابل استفاده است. سبکی، کم‌حجم بودن و انعطاف‌پذیری ویژگی ممتازی است که رتبه خاصی را در بین سایر تولیدات به گلیم عنبران داده است. وی ادامه می‌دهد: جنس گلیم از نخ‌های پشمی با ترکیب رنگ‌های الوان است، به طوری که تارهای آن از نخ محکم و سفید‌رنگ به نام «بهارش» یا «ویله» و پود‌ها از نخ‌های نرم رنگارنگ که در زبان محلی عنبران «توق» نامیده می‌شود تشکیل می‌شود. جهانگیری می‌گوید: حاشیه‌های گلیم عنبران دارای چند دور نقش هستند که درون آن نقش‌های اصلی گلیم بافته شده و این نقش‌ها عبارتند از «بوکوگل»، «پوته»، «گانگل» و «جنگل» که هرکدام تداعی‌کننده بخشی از زندگی و محیط فکری ویژه‌ای با سابقه تاریخی خود است.

تاریخچه گلیم عنبران

گلیم عنبران از قدیمی‌ترین زیراندازهای ایرانی است که از تمدن غنی این مرز و بوم به یادگار مانده است و به دلیل این‌که تغییرات بافت آن با گذشت زمان محسوس نیست، استفاده زیادی در زندگی ایرانیان باستان داشته است. نقوش سنتی و اساطیری گلیم‌های بافته‌شده عنبران سمبل نمادها و یا نقش‌هایی از خواسته باطنی بافندگان و بیانگر آرزوها و نیازهای مردمان ساکن این مناطق است.